Op dinsdag 10 mei sprak ik over altruïsme aan de hand van de film 'Dogville'. Filmmaker Lars von Trier vindt dat mensen die hun eigen waarden niet verdedigen en dus af en toe een beetje over zich heen laten lopen 'arrogant' zijn. Vinden wij dat ook?
Overigens hoorde ik zojuist op de radio dat Lars von Trier een nieuwe film uitbrengt. 'Deze keer wel met een happy end'. Cynische humor, want von Trier maakt behoorlijk deprimerende films en ik zou het einde van Dogville niet zo 'happy' noemen: iedereen wordt doodgeschoten.
Primatoloog en filosoof Frans de Waal heeft een positiever mensbeeld dan von Trier. Hij schrijft in 'Een tijd voor empathie' dat wij eigenlijk vast komen te zitten in de tweedeling 'altruïstisch' (empathisch) en 'egoistisch'. Volgens hem moeten we niet denken dat we autonome individuen zijn; als jij een slok van je thee neemt, doe ik dat in mijn hersenen ook; onze spiegelneuronen activeren dezelfde hersendelen. We zijn dus zo verbonden dat je biologisch gezien bijna niet kunt spreken van 'de ander': jij bent de ander.
In de ethiek zijn er grofweg twee stromingen: er is een stroming die kijkt naar geïsoleerde handelingen. 'Is deze handeling goed of niet goed' is de vraag die centraal staat in de handelingsethiek. John Stuart Mill en Jeremy Bentham hebben een rekenmethode ontwikkeld waaruit je kunt opmaken of een bepaalde handeling goed, danwel slecht is. Brengt het het meeste langdurige geluk voort? Voor verdere informatie kunt u kijken op wikipedia bij 'utilitarisme'
Het grote nadeel van het utilisme is, dat we mensen zouden kunnen opofferen ten bate van de meerderheid. Als de meeste mensen gelukkig worden van publieke folteringen is dat dus volgens de utilisten 'goed'.
Immanuel Kant vindt dat je zo niet naar een handeling moet kijken. Volgens hem moet je bij elke handeling bedenken of je zou kunnen willen dat alle mensen dat zouden doen. Bovendien mag je mensen nooit als middel, alleen als doel op zich gebruiken (en mensen offeren voor de meerderheid is dus uit den boze).
Kijk eventueel op wikipedia (de digitale encyclopedie) op 'plichtethiek'
Een geheel andere kijk op ethiek vormt de deugdenethiek. Deze vorm van ethiek stelt zoals bovenstaande theorieen niet de handeling centraal, maar de mens in zijn functie. Hoe ben ik een goede moeder, een goede leraar, een goede politie-agent? Hoe wil ik zijn? Welke karaktereigenschappen moet ik dan ontwikkelen? Als ik bijvoorbeeld een goede leraar wil zijn bedenk ik welke collega's ik bewonder. Collega M.J. is streng, rechtvaardig, zorgvuldig en heeft hart voor het leren en welzijn van de leerlingen. Ze schuwt de confrontatie niet als ze denkt dat dat in het belang is van de leerling. Zo zou ik ook wel willen zijn. Ik ga dan nadenken over die deugden; wat is rechtvaardigheid? Wat moet ik doen om dat ook te zijn? Ik moet dan volgens Aristoteles proberen de gulden middenweg te vinden tussen TE rechtvaardig (daar misschien te veel mee bezig zijn is in het onderwijs lastig; je zal soms een leerling terecht wijzen die per ongeluk op het verkeerde moment op de verkeerde plaats was) en ONrechtvaardig (willekeurig straffen). Ik zou dan kunnen observeren hoe M.J. dat doet en dat proberen te imiteren. Vanzelf neem ik die karaktereigenschap over en ontwikkel de deugd 'rechtvaardigheid' die ik als leraar zo graag zou willen ontwikkelen. Ook van 'deugdethiek' geeft wikipedia een goede samenvatting.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten