Op dinsdag 10 mei ga ik een paar fragmenten van de film 'Dogville' van Lars von Trier laten zien. Dogville is geen gemakkelijke film in twee opzichten.
Ten eerste speelt de hele film zich af in een minimaal decor in een studio. In plaats van de muren van de huizen zijn er lijnen op de grond getekend. Je kijkt dus dwars door de muren bij de mensen van het dorpje 'Dogville' naar binnen.
Ten tweede is de ethische boodschap die von Trier lijkt te hebben geen gemakkelijke. Mensen zijn in wezen zelfzuchtig en de mensen (zoals hoofdpersoon 'Grace') die denken dat ze goed zijn omdat ze iedereen vergeven en streng zijn voor zichzelf zijn in wezen arrogant: ze denken dat ze alleen zelf aan hun eigen normen moeten voldoen. Daarmee nemen ze anderen niet serieus en kijken ze -misschien zelfs zonder het te beseffen- op hen neer.
Naast de film wil ik iets vertellen over de beginselen van de deugdethiek. Er zijn twee soorten ethiek; de eerste soort geeft antwoord op de vraag: 'Hoe moet ik goed handelen?' en speelt dus een rol in de rechtspraak of bijvoorbeeld bij lastige keuzes in het leven. Deze handelingsethiek bekijkt per handeling of deze goed of slecht is geweest. De ethiek waar het vanavond om draait is de deugdethiek van Aristoteles en deze draait om de vraag: 'Hoe moet ik leven om een 'goed' mens te zijn'.
We lichten de vraag uit 'Dogville': is Grace een goed mens? Waarom wel of niet?
woensdag 27 april 2011
Verslag gastcollege Rein Gerritsen
Afgelopen dinsdag vond in filmtheater ‘De Fabriek’ de tweede editie van ‘Film en filosofie’ onder leiding van filosoof Joan de Ruijter plaats. Centraal stond de vraag: ‘Zijn wij vrij?’. In haar inleiding kondigde de Ruijter aan dat het deze keer zou draaien om een homosexuele filosoof (Michel Foucault), een onderzoeker die spijt heeft van zijn meest beroemde onderzoek (Philippe Zimbardo) en een ex-bankrover die nu filosoof is geworden (Rein Gerritsen).
Tot een ieders verrassing had de Ruijter Rein Gerritsen bereid gevonden naar ‘De Fabriek’ te komen. Gerritsen, wetenschapsfilosoof, zet zich in voor de verbetering voor de positie van (ex-)gedetineerden. ‘Van Nederlandse gevangenen recidiveert 80 procent. Dat geeft aan dat we iets niet goed doen’, aldus Gerritsen.
De in grote getale opgekomen bezoekers stelden veel goede vragen aan Gerritsen. ‘Was jij vrij op het moment dat je de bankoverval pleegde?’. Gerritsen antwoordt: ‘Ik was psychotisch en wist op sommige momenten en achteraf niet eens dat ik een bankoverval gepleegd had’. Toch had ik heldere momenten en wil ik mijn verantwoordelijkheid niet ontlopen; maar ik was wel onder invloed van medicijnen en mijn psychose’.
De Ruijter begon de avond met een inleiding over de filosoof Foucault. ‘Michel Foucault zegt dat mensen nooit vrij zijn, dat zij lijden onder ‘normalisering’. ‘Iedereen wil normaal zijn en de macht van wat normaal gevonden wordt is groot’. De Ruijter noemde zijn homosexualiteit omdat Foucault aan den lijve ondervond dat ook wat sexualiteit betreft ‘normalisering’ een grote rol speelt. Hij schreef diverse boeken over de manier waarop mensen over sexualiteit praten.
Tijdens de lezing ging het om het boek ‘Discipline, toezicht en straf’ van Foucault (1975). Daarin onderzoekt hij hoe de westerse manier van straffen door de eeuwen heen veranderd is. Hij ontdekt dat lijfstraffen niet per se minder humaan zijn dan het huidige benemen van de vrijheid. ‘Tegenwoordig wordt een misdadiger echt als persoon veroordeeld en in de gevangenis wordt zijn identiteit afgenomen, hij wordt een nummer. Rein Gerritsen beaamde dit: ‘Nederland heeft procentueel de meeste jeugdige gevangenen van de wereld. Bovendien staan we bovenaan de lijstjes van mensen in de isolatiecel. Na 9 maanden in de isolatiecel, en dat is geen uitzondering, kun je niet meer normaal terugkeren in de maatschappij, je bent totaal verknipt’.
Er werd natuurlijk ook film gekeken in de Fabriek. Deze keer keek men naar een fragment uit de film ‘Das Experiment’ van regisseur Oliver Hirschbiegel. De film is gebaseerd op een opzienbarend onderzoek. In 1971 deed Philippe Zimbardo dit onderzoek aan de Stanford Universiteit. Hij deelde zijn studenten in in gevangen en bewakers en bouwde een gevangenis na op de universiteit. Pas toen Christina Maslach, een nieuwe collega, boos werd over het feit dat de 'gevangenen' met een zak over het hoofd en aan de enkels geketend naar de wc werden geleid, besefte Zimbardo dat er iets fout ging. Na zes van de veertien voorziene dagen werd het experiment stilgelegd. Volgens Gerritsen hebben de studenten van toen nog steeds last van hun ervaringen destijds en voelt Zimbardo zich daar schuldig over.
Uit de film volgde de vraag: ‘Is iedereen in staat om geweld te gebruiken als de omstandigheden dat eisen?’. De helft van de zaal dacht van niet en de andere helft van wel. Een leraar zei: ‘Ik heb wel eens verbaal veel te agressief gereageerd toen ik boos was op leerlingen en ik weet dus dat ik het niet altijd in de hand heb’.
De mensen in de zaal wilden eigenlijk langer doorgaan met de discussie met Gerritsen, maar deze werd alweer binnen een uur verwacht bij ‘Met het oog op morgen’ om te vertellen over zijn contacten met Zimbardo.
De volgende keer wordt bij film en filosofie in de Fabriek een deel van de film ‘Dogville’ vertoond, op dinsdagavond 10 mei 20.15-22.00. Reserveren kan bij info@de-fabriek.nl. Het draait dan om de vraag: ‘Moet je iemand beoordelen naar je eigen waarden?’.
Tot een ieders verrassing had de Ruijter Rein Gerritsen bereid gevonden naar ‘De Fabriek’ te komen. Gerritsen, wetenschapsfilosoof, zet zich in voor de verbetering voor de positie van (ex-)gedetineerden. ‘Van Nederlandse gevangenen recidiveert 80 procent. Dat geeft aan dat we iets niet goed doen’, aldus Gerritsen.
De in grote getale opgekomen bezoekers stelden veel goede vragen aan Gerritsen. ‘Was jij vrij op het moment dat je de bankoverval pleegde?’. Gerritsen antwoordt: ‘Ik was psychotisch en wist op sommige momenten en achteraf niet eens dat ik een bankoverval gepleegd had’. Toch had ik heldere momenten en wil ik mijn verantwoordelijkheid niet ontlopen; maar ik was wel onder invloed van medicijnen en mijn psychose’.
De Ruijter begon de avond met een inleiding over de filosoof Foucault. ‘Michel Foucault zegt dat mensen nooit vrij zijn, dat zij lijden onder ‘normalisering’. ‘Iedereen wil normaal zijn en de macht van wat normaal gevonden wordt is groot’. De Ruijter noemde zijn homosexualiteit omdat Foucault aan den lijve ondervond dat ook wat sexualiteit betreft ‘normalisering’ een grote rol speelt. Hij schreef diverse boeken over de manier waarop mensen over sexualiteit praten.
Tijdens de lezing ging het om het boek ‘Discipline, toezicht en straf’ van Foucault (1975). Daarin onderzoekt hij hoe de westerse manier van straffen door de eeuwen heen veranderd is. Hij ontdekt dat lijfstraffen niet per se minder humaan zijn dan het huidige benemen van de vrijheid. ‘Tegenwoordig wordt een misdadiger echt als persoon veroordeeld en in de gevangenis wordt zijn identiteit afgenomen, hij wordt een nummer. Rein Gerritsen beaamde dit: ‘Nederland heeft procentueel de meeste jeugdige gevangenen van de wereld. Bovendien staan we bovenaan de lijstjes van mensen in de isolatiecel. Na 9 maanden in de isolatiecel, en dat is geen uitzondering, kun je niet meer normaal terugkeren in de maatschappij, je bent totaal verknipt’.
Er werd natuurlijk ook film gekeken in de Fabriek. Deze keer keek men naar een fragment uit de film ‘Das Experiment’ van regisseur Oliver Hirschbiegel. De film is gebaseerd op een opzienbarend onderzoek. In 1971 deed Philippe Zimbardo dit onderzoek aan de Stanford Universiteit. Hij deelde zijn studenten in in gevangen en bewakers en bouwde een gevangenis na op de universiteit. Pas toen Christina Maslach, een nieuwe collega, boos werd over het feit dat de 'gevangenen' met een zak over het hoofd en aan de enkels geketend naar de wc werden geleid, besefte Zimbardo dat er iets fout ging. Na zes van de veertien voorziene dagen werd het experiment stilgelegd. Volgens Gerritsen hebben de studenten van toen nog steeds last van hun ervaringen destijds en voelt Zimbardo zich daar schuldig over.
Uit de film volgde de vraag: ‘Is iedereen in staat om geweld te gebruiken als de omstandigheden dat eisen?’. De helft van de zaal dacht van niet en de andere helft van wel. Een leraar zei: ‘Ik heb wel eens verbaal veel te agressief gereageerd toen ik boos was op leerlingen en ik weet dus dat ik het niet altijd in de hand heb’.
De mensen in de zaal wilden eigenlijk langer doorgaan met de discussie met Gerritsen, maar deze werd alweer binnen een uur verwacht bij ‘Met het oog op morgen’ om te vertellen over zijn contacten met Zimbardo.
De volgende keer wordt bij film en filosofie in de Fabriek een deel van de film ‘Dogville’ vertoond, op dinsdagavond 10 mei 20.15-22.00. Reserveren kan bij info@de-fabriek.nl. Het draait dan om de vraag: ‘Moet je iemand beoordelen naar je eigen waarden?’.
Overzicht colleges t/m 5 juli 2011 in 'De Fabriek'.
Filosofiedocent Joan de Ruijter verzorgt vanaf 5 april elke 2 weken op dinsdagavond 20.15- 21.45 een college filosofie en film.
Een los college kost 12,50 euro. Reserveren is aanbevolen : info@de-fabriek.nl
19 april Film en filosofie: 'Zijn we vrij?' In de tweede editie van film en filosofie in de Fabriek zullen we de vraag: 'Bestaat echte vrijheid?' bespreken. Aan de hand van de film 'Das Experiment' duiken we in de theorieen van Michel Foucault en Jean-Paul Sartre over vrijheid. Is de mens gedoemd om vrij te zijn of zijn we slachtoffer van de structuren in onze ingewikkelde maatschappij?
10 mei Film en filosofie: ‘Mag je iemand beoordelen naar je eigen waarden?’ Aan de hand van de film ‘Dogville’ gaan we discussieren over de vraag of je iemand mag of zelfs moet beoordelen naar je eigen normen en waarden. Immanuel Kant vindt het je menselijke plicht om dat inderdaad te doen. Jeremy Bentham oordeelt eenvoudigweg dat mensen vooral moeten doen wat de meeste mensen gelukkig maakt. Klinkt eenvoudig, maar wat nou als de meeste mensen gelukkig worden van bier?
24 mei Film en filosofie: Aan de hand van de film ‘Wag the dog’ bespreken we of de mens van nature kan samenleven zonder sterke leider. Moet de regering, zoals Plato zegt, mensen een leugen voorspiegelen voor een vreedzame samenleving? We gaan de revoluties in het midden oosten beoordelen aan de hand van de theorieen van Hobbes, Locke en Rousseau.
7 juni Film en filosofie: Mag je een andere cultuur beoordelen of ben je zo ingebed in je eigen cultuur dat een neutrale kijk op een vreemde cultuur onmogelijk is? Aan de hand van de film ‘Borat’ ontdekken we wat een cultuurrelativistische en een etnocentrische benadering is in de filosofie. We zullen in deze aflevering ook proberen een antwoord te geven op de vraag: ‘Bestaat er eigenlijk een Nederlandse cultuur?’.
21 juni Film en filosofie: Aan de hand van de film ‘Exit through the giftshop’ denken we deze keer na over de vraag ‘Wat is kunst?’. We proberen kunst te definieren en kijken naar definities van filosofen. Is kunst pas echte kunst als er een filosofische gedachte achter zit of is kunt eigenlijk maar iets kunstmatigs zoals Plato zegt? Hij vond dat kunstenaars maar imitators waren en achtte ze niet hoog.
5 juli Film en filosofie: Aan de hand van de film ‘Lola rennt’ denken we na over de vraag ‘Wat is toeval?’. Als ik 20 seconden later van huis ga ziet mijn dag (en die van alle anderen) er dan anders uit? Of bestaat toeval niet en is alles gedetermineerd? Is er een god die dit alles organiseert en kun je bewijzen dat God bestaat? Deze vragen spelen een rol in de meest fundamentele vorm van filosofie: metafysica.
Een los college kost 12,50 euro. Reserveren is aanbevolen : info@de-fabriek.nl
19 april Film en filosofie: 'Zijn we vrij?' In de tweede editie van film en filosofie in de Fabriek zullen we de vraag: 'Bestaat echte vrijheid?' bespreken. Aan de hand van de film 'Das Experiment' duiken we in de theorieen van Michel Foucault en Jean-Paul Sartre over vrijheid. Is de mens gedoemd om vrij te zijn of zijn we slachtoffer van de structuren in onze ingewikkelde maatschappij?
10 mei Film en filosofie: ‘Mag je iemand beoordelen naar je eigen waarden?’ Aan de hand van de film ‘Dogville’ gaan we discussieren over de vraag of je iemand mag of zelfs moet beoordelen naar je eigen normen en waarden. Immanuel Kant vindt het je menselijke plicht om dat inderdaad te doen. Jeremy Bentham oordeelt eenvoudigweg dat mensen vooral moeten doen wat de meeste mensen gelukkig maakt. Klinkt eenvoudig, maar wat nou als de meeste mensen gelukkig worden van bier?
24 mei Film en filosofie: Aan de hand van de film ‘Wag the dog’ bespreken we of de mens van nature kan samenleven zonder sterke leider. Moet de regering, zoals Plato zegt, mensen een leugen voorspiegelen voor een vreedzame samenleving? We gaan de revoluties in het midden oosten beoordelen aan de hand van de theorieen van Hobbes, Locke en Rousseau.
7 juni Film en filosofie: Mag je een andere cultuur beoordelen of ben je zo ingebed in je eigen cultuur dat een neutrale kijk op een vreemde cultuur onmogelijk is? Aan de hand van de film ‘Borat’ ontdekken we wat een cultuurrelativistische en een etnocentrische benadering is in de filosofie. We zullen in deze aflevering ook proberen een antwoord te geven op de vraag: ‘Bestaat er eigenlijk een Nederlandse cultuur?’.
21 juni Film en filosofie: Aan de hand van de film ‘Exit through the giftshop’ denken we deze keer na over de vraag ‘Wat is kunst?’. We proberen kunst te definieren en kijken naar definities van filosofen. Is kunst pas echte kunst als er een filosofische gedachte achter zit of is kunt eigenlijk maar iets kunstmatigs zoals Plato zegt? Hij vond dat kunstenaars maar imitators waren en achtte ze niet hoog.
5 juli Film en filosofie: Aan de hand van de film ‘Lola rennt’ denken we na over de vraag ‘Wat is toeval?’. Als ik 20 seconden later van huis ga ziet mijn dag (en die van alle anderen) er dan anders uit? Of bestaat toeval niet en is alles gedetermineerd? Is er een god die dit alles organiseert en kun je bewijzen dat God bestaat? Deze vragen spelen een rol in de meest fundamentele vorm van filosofie: metafysica.
Abonneren op:
Posts (Atom)